Ne olacak bu enflasyonun hali?
Son günlerde en sık duyduğum soru cümlelerinin başında gelir sanırım bu cümle. Pazardan dönen, marketten çıkan, üstüne başına kıyafet alan, düğün yapacak olan… Kısacası alışverişe çıkan kim varsa kendisini bu cümleyi kurmaktan alamaz oldu.
Peki, sorun nerede? Ne tetikliyor bu enflasyonu? Dolar yükselirken artan fiyatlar, dolar düşerken neden düşmedi?
Cevap ekosistem ve belirsizlik…
Satış fiyatını etkileyen tek unsur hammadde maliyetleri değildir. Taşıma giderleri, işçilik giderleri, sabit giderler, beklenmeyen giderler gibi birçok gider çeşidi ürün maliyetinin oluşumunda büyük öneme sahiptir. Bunlardan herhangi birisindeki ya da birkaçındaki fiyat artışının maliyetlere etkisi, artan orandan daha fazladır. Bunun birçok sebebi olsa da başlıca sebebi ekonominin dâhil olduğu ekosistemin içerisindeki bütün zincirin birbirini etkilemesidir. Bir de “güven” ve “belirsizlik” unsuru var tabii. Düşünün ki bir kebapçı dükkânınız var. Et fiyatları artmaya başlayınca ve artışın devam edeceğini hissederseniz maliyetleriniz de artacağından fiyatları yükseltirsiniz. Fakat artışın geçici (mevsimsel ya da anlık) olduğunu düşünüyorsanız zam yapmak için beklersiniz. Burada sizi zam yapmaya iten başlıca iki sebep vardır, dâhil olduğunuz ekosistemdeki bir parçanın olumsuz tavrı ve belirsizliktir. Zam yaparken de sadece ete gelen fiyat zammını yansıtmazsınız. Etin fiyat artışından daha büyük bir artış yaparsınız. Bu da yukarı yönlü enflasyonun domino etkisidir. Bunu böyle yapmayan var mı?
Buraya kadar her şey normal ve anlaşılır. Benim anlamadığım şu ki, bir grup çıktı ve artan enflasyon sebebiyle fiyatlarını yükselten esnafa deyim yerindeyse vatan haini yaftasını vuruverdi. Dünyanın hiçbir yerinde enflasyonla bu şekilde mücadele edildiğine şahit olmadım. Okuduğum makalelerde böyle bir örnekle de karşılaşmadım. Soruyorum size, tüccar işsiz kalacağını bile bile zam yapar mı?
Diyelim ki ben haksızım. O zaman şu sorumun yanıtını merak ediyorum: Tanzim satışlara ne oldu? Hani tanzimle enflasyon düşecekti? Düşmeyince suçlusu kim oldu?
Düşmez efendiler, düşmez! Enflasyon tanzimle düşmez, esnafı suçlamakla düşmez, ekmek fiyat tespitini bakanlığa bırakınca düşmez. Artması gereken ekmek fiyatını baskı uygulayarak frenleyince enflasyon yerinde saymaz, olsa olsa fırıncı iflas bayrağını diker.
Yıllardır bizlere kar – kış demeden ayazda ve bunaltıcı sıcaklarda güneşin altında hizmet sunan emeği kıymetli pazarcı esnafımızın hükümeti devirmeye çalışan bir örgüt olduğunu da bu süreçte öğrendik mesela. Bunu ve benzeri hurafeleri ortaya atan da, inanıp paylaşan da, paylaşılanlara tamah edip savunan da en basit ifade ile idrakini yitirmiştir.
Son olarak ifade etmem gereken şudur ki; akla ters, mantığa ters, bilime ters bu metotlarla piyasayı baskılamayı bir an önce bırakmazsak zaten küçücük kalan satın alma gücümüz kızgın yağa bırakılmış tereyağı gibi eriyip gidecek. Enflasyonla mücadele etmek imkânsız değil, başarmak hayal değil. Yüzde 120’lerden tek haneleri de gören biz değil miydik?
Mutlu kalın, umutlu olun.