Manipülasyon, bir makineyi tasarımcı tarafından öngörülmeyen tarzda veya gerekli olan koruyucu önlemler olmaksızın kullanmak mantığı ile mevcut koruyucu ekipmanların etkisiz kılınmasıdır.
Makine kaynaklı iş kazaları, kontrol sisteminde oluşan arıza ve hatalar kadar, makine kullanıcılarının dikkatsizliğinden ve emniyet sistemlerinin manipüle edilmesinden de kaynaklanmaktadır. 2006/42/AT makine direktifi makine emniyetinin insan insiyatifinden alınarak kontrol sistemine verilmesini hecelemektedir. Bu nedenle direktife uygunluk açısından insan eliyle kandırılamayan sistemler kurgulanması gerekmektedir.
Ancak günümüzde kullanılan ve kabul görmüş emniyet ekipmanlarının tamamı bunu sağlayamamaktadır. Temelde yüksek teknolojili, daha karmaşık ve pahalı ekipmanlar bu talebe cevap verebilirken, geleneksel ekipmanlarla kurgulanan emniyet devreleri bu konuda açıklıklar bırakmaktadır. Emniyet kamera sistemleri gibi çözümlerle makine imalatçılarının manipülasyonları zorlaştırmak veya olanaksız duruma getirmeleri beklenmektedir.
Manipülasyona başvurulmasının temel nedenleri arasında zaman kazanma, rahatlık, performans baskısı ve kötü ergonomi şartları bulunmaktadır. Manipülasyon bir değişikliktir. Çünkü kısmi işlevleri devre dışı bırakmaktadır. Çalışanların yukarıda sayılan nedenlerden kaynaklanan değişiklikleri yapamamaları için, makine emniyeti üretim aşamasında doğru tasarlanmalıdır.
Manipülasyona davet çıkartan durum mevcut koruyucu ekipmanların belli aktiviteler için uygun olmamasıdır. Örneğin tehlikeli üretim bölgesinin önüne konan bir kapı operatörü korurken, üretime müdahale olanağını da ortadan kaldırmaktadır. Eğer bu kapı kolayca kandırılabilir bir dilli şalterle izlenerek kontrol sistemine bağlanırsa, operatör dili kapıdan çıkartıp kasasına taktığında kontrol sistemi kapıyı kapalı olarak algılayıp çalışmaya izin verecektir. Bu tip bir kurguda emniyet ekipmanı kullanılmasına rağmen manipülasyon nedeniyle kazaya davetiye çıkarılmaktadır. Oysaki, dilli şalter yerine konan menteşe tipi bir emniyet sensörünü, kapıyı tamamen sökmeden kandırma şansı bulunmamaktadır. Böyle bir durumda manipülasyon sadece uzmanı tarafından (elektrik bakımcılar) ancak kontrol panosu üzerinden bilinçli olarak yapılabilir. Kontrol sistemlerinin programlama sistemlerine konacak şifreleme, kısa devre kontrolü vb. bazı ileri seviye önlemler ile uzmanların müdahaleleri de kontrol altına alınabilmektedir.
Almanya gibi ileri bir sanayi toplumunda ve emniyetli makine parkurunda bile manipülasyonun beklenenden fazla olduğu bir araştırmada ortaya çıkmıştır (HVBG). Araştırmanın ortaya koyduğu bulgular arasında, manipüle edilmiş makinelerin eski değil yeni olması, makinelerin yarısının CE belgesine sahip olması gibi bilgiler bulunmaktadır. Manipülasyonların dörtte üçü çok düşük bir maliyetle (örneğin bir el aleti, takım veya anahtarın satın alınması gibi) gerçekleştirilmişti. Yapılan bir ankette ise, makinelerdeki koruyucu ekipmanların yaklaşık %37’sinin sürekli veya geçici olarak manipüle edildiği tahmin edilmektedir. İşletmelerdeki iş güvenliği uzman personellerinin tahminine göre koruyucu ekipmanların en azından yaklaşık üçte biri manipüle edilmektedir. Manipülasyonların yaklaşık olarak yarısında kazaların meydana geldiği de yapılan tahminler arasındadır. Ankete katılanlar bütün iş kazalarının yaklaşık dörtte birinin manipülasyonlara bağlanması gerektiğini düşünmektedirler.
Almanya’daki Endüstriyel Meslek Kooperatifleri Birliği’nin (HVBG) istatistiğine göre iş kazalarının %41’lik bir bölümünün çalışan makinelerde “kullanma ve kumanda etme” esnasında meydana geldiği saptanmıştır. Ankete katılan 940 uzman kişinin görüşüne göre kullanma ve kumanda etme esnasında meydana gelen makine kazalarının önemli bir bölümünün manipülasyonlara bağlanması gerekmektedir.
Üreticiler manipülasyonların güçleştirilmesi için sürekli yeni yöntemler geliştirmektedirler. Kolayca manipüle edilemeyecek, temassız çalışan pozisyon şalterleri örnek olarak verilebilir. Ancak, problemin kaynağında, makinenin tasarım aşamasında işçinin verilen göreve uygun bir şekilde makine ile etkili çalışmasının sağlanamaması yatmaktadır.
Makinelerin çalışanlar tarafından hiçbir şekilde değiştirilmemesi ve manipüle edilmemesi için işletmeler bu konuda çalışanlara gerekli eğitimi vermeli ve olası müdahaleleri ortadan kaldıracak önlemleri almalıdırlar.
Kaynak: Otomasyon Dergisi 2018-07-11 İş Sağlığı ve Güvenliğinde Makine Emniyeti
Hayat mücadelenizde sağlık, mutluluk, başarı sizinle olsun.
Bilgi hayat kurtarır, paylaştıkça çoğalır.
Daha fazlası için sosyal medya platformu instagram @baoffice hesabını takip ediniz.